اصـلـی کـه در اسـلام بـا عنوان اخوت و برادری تاسیس شده است، تنها یک امر اعتباری محض و بـراسـاس بـرنـامـه ظـاهری نیست، بلکه حقیقتی است که آثاری واقعی و حقیقی در پی دارد امت واحده محمدی (ص) و خانواده بزرگ اهل ایمان تابع نظم خاصی است هر عضو این خانواده در قبال اعضای دیگر وظایفی دارد و متقابلا از حقوقی برخوردار است.
احـادیـث زیـادی از ائمـه مـعصومین (ع) به دست ما رسیده که وظایف و حقوق برادران ایمانی را تـعیین می کند جامعترین دستور العمل در این زمینه حدیثی است که از رسول مکرم اسلام رسیده است، و ما آن را از کتاب مکاسب محرمه شیخ انصاری نقل می کنیم.
شـیـخ انصاری از کتاب وسائل الشیعه از کنزالفوائد شیخ کراجکی از امیرالمؤمنین علی (ع) روایت کـرده اسـت که رسول مکرم اسلام (ص) فرمود: هر مسلمانی بر برادر خود سی حق دارد که ذمه او بری نمی شود مگر اینکه آن را ادا کند یا صاحب حق بر او ببخشد:
1ـ یغفر زلته.
لغزش او را ببخشد.
2ـ و یرحم عبرته.
بر اشکش رحمت آورد.
3ـ و یستر عورته.
عیبهایش را بپوشد.
4ـ و یقیل عثرته.
چون درافتد، دست او گیرد.
5ـ و یقبل معذرته.
پوزش او را بپذیرد.
6ـ و یرد غیبته.
چون او را غیبت کنند، از او دفاع کند.
7ـ و یدیم نصیحته.
همیشه خیرخواه او باشد.
8ـ و یحفظ خلته.
برادری و مودتش را حفظ کند.
9ـ و یرعی ذمته.
امان او را مراعات کند (1).
10ـ و یعود مرضه.
در بیماری عیادتش کند.
11ـ و یشهد میته.
چون درگذشت جنازه اش را تشییع کند.
12ـ و یجیب دعوته.
دعوت او را بپذیرد.
13ـ و یقبل هدیته.
هدیه او را قبول کند.
14ـ و یکافی صلته.
نیکی ها و هدایای او را جبران نماید.
15ـ و یشکر نعمته.
نعمت های او را شکر گزارد.
16ـ و یحسن نصرته.
به نیکی یاریش کند.
17ـ و یحفظ حلیلته.
در حفظ ناموسش بکوشد.
18ـ و یقضی حاجته.
حاجت او را برآورد.
19ـ و یستنجح مسئلته.
حاجت خود را از او بخواهد.
20ـ و یسمت عطسته.
و چون عطسه کند، به او بگوید «یرحمک اللّه«.
21ـ و یرشد ضالته.
گمشده او را راهنمایی کند.
22ـ و یرد سلامه.
سلام او را پاسخ دهد.
23ـ و یطیب کلامه.
با او به نیکی مکالمه کند.
24ـ و یبر انعامه.
عطای او را بپذیرد.
25ـ و یصدق اقسامه.
قسم های او را باور کند.
26ـ و یوالی ولیه.
دوستانش را دوست بدارد.
27ـ و لا یعادیه.
و با آنها دشمنی نکند.
28ـ و ینصره ظالما و مظلوما اما نصرته ظالما فیرده عن ظلمه و اما نصرته مظلوما فیعینه علی اخذ حقه.
او را یاری کند، چه ظالم باشد چه مظلوم، یعنی اگر ظالم است، او را از ظلم باز دارد و اگر مظلوم است او را در گرفتن حقش یاری کند.
29ـ و لا یسلمه و لا یخذله.
او را بی یاور و تنها رها نکند.
30ـ و یحب له من الخیر ما یحب لنفسه و یکره له من الشر ما یکره لنفسه.
خوبیهایی را که برای خود می پسندد، برای او هم بپسندد و بدیهایی را که برای خود نمی پسندد، بر اوهم نپسندد.
آنـگـاه حـضـرت عـلـی (ع) فـرمود: شنیدم رسول خدا (ص) می فرمود: ان احدکم لیدع من حقوق اخیه شیئا فیطالبه به یوم القیامة فیقضی له علیه.
یـعـنـی: گـاهی یکی از شما بعضی از حقوق برادر خویش را ادا نمی کند و او در روز قیامت حقوق ضـایـع شـده خود را مطالبه می کند و او [ضایع کننده حق برادرش] در محضر عدل الهی محکوم می شود (2).
1) یـکـی از واجبات در دین مقدس اسلام که دارای جنبه سیاسی ـ اجتماعی می باشد، مراعات ذمه (امان) است به این معنی که اگر یکی ازمسلمانان به کافری امان داد و او را تحت حمایت خود وارد منطقه نفوذ اسلام کرد، در صورتی که نقشه و حیله ای در کار نباشد، همه مسلمانان موظفند، به احترام برادر مسلمان خود از تعرض به آن کافر خودداری کنند و این همان مراعات ذمه یا احترام به امان است.
2) مکاسب محرمه، ص 47 و وسائل الشیعه، ج 12، ص 212، باب حدیث 16114.
