شیعه پس از رحلت پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله مجموعه یکپارچهای بودند که از علیعلیه السلام و خاندان او پیروی میکردند، تا آنکه حادثه کربلا پیش آمد و امام حسینعلیه السلام به دست تبهکاران اموی به شهادت رسید و فرقه کیسانیه که به امامت محمد حنفیّه معتقدند پدید آمد. سپس فرقههای دیگری در پی برخی حوادث بروز کرد، همچون زیدیّه (پیروان زید بن علی) مغیریّه، محمدیّه، ناووسیه، اسماعیلیه، سمیطیه، فطحیّه، واقفیه، خطّابیّه، نصیریه ومفوّضه.
اینها فرقههای شیعی بنا به نوشته مؤلّفان فرقه شناسی است که بیشتر این فرقهها از بین رفته و اندیشههایشان پراکنده در لابهی اسناد تاریخ است و تنها سه فرقه باقی مانده است: امامیه، زیدیّه، واسماعیلیه.
از این رو توضیحی پیرامون دو فرقه زیدیه و اسماعیلیه و تفاوت اساسی آن دو با مذهب شیعه امامیه میآوریم.
زیدیّه و اسماعیلیه
زیدیه و اسماعیلیه، مثل امامیه از فرقههای شیعی است. هر سه فرقه شیعه معتقدند پیامبر خداصلی الله علیه وآله و صایت و خلافت را برای علیعلیه السلام قرار داد و به تمسّک به قرآن و عترت فرمان داد و اینکه از این دو به چیز دیگری برنگردند.
نقطه اساسی فرق مذهب زیدی با مذهب امامی در این است که زیّدیه، امامت را تنها برای علیعلیه السلام و امام حسن و امام حسینعلیهما السلام میدانند، نه امامان دیگر و به نظر آنان، رهبری پس از آن بزرگواران از آنِ هر هاشمی است که قیام مسلّحانه کند و به امامتِ خودش دعوت کند. ولی امامیه، امامت را بر اساس نصّ نبوی برای دوازده جانشین پیامبرصلی الله علیه وآله میدانند اولین آنان علیعلیه السلام و آخرینشان مهدیعلیه السلام است.
اسماعیلیه نیز نزدیک به آنانند، امامت را تا امام صادقعلیه السلام قبول دارند و پس از او به امامت فرزندش اسماعیل معتقدند و استمرار آن را در فرزندان او میدانند. هر یک از زیدیه و اسماعیلیه نیز فرقههایی دارد که با هم تفاوتهایی دارند و باید در کتابهای مربوط به موضوع بخوانید.
