انتقال پس از دفن

نمونه هایی هم از انتقال جنازه مرده پس از دفن، در تاریخ اسلام وجود دارد که به چند مورد اشاره می کنیم:

1 – عبدالله بن عمرو بن حزام (پدر جابربن عبدالله انصاری) همراه دوستش عمرو بن جموح درجنگ احد به شهادت رسیدند و هر دو در یک قبر، دفن شدند. اما از آن جا که این مسأله برای جابر، خوشایند نبود، پس از شش ماه از خاکسپاری، قبر را شکافت و بدن پدر را درآورد و در قبر جداگانه ای دفن کرد. جسد، مثل همان روز دفن بود، تنها گوش ‍ و تعدادی از موهای صورت که روی زمین بود، از بین رفته بود. بقیه بدن سالم بود.(1).

2 – عبدالله بن سلمه انصاری در احد به شهادت رسید. مادرش انیسه خدمت پیامبر اکرم (ص) رسید و پیشنهاد کرد که پیکر او را از احد به داخل شهر آوردتا با قبر او مأنوس باشد. پیامبر هم اجازه داد و او جنازه را به مدینه منتقل کرد.(2).

3 – طلحه که در سال 36 هجری در جنگ صفین کشته و در بصره مدفون شد، پس از 30 سال دخترش عایشه پدر را در خواب دید. طلحه از نمناک بودن مدفنش ناراحت بود، از دخترش خواست که جای او را عوض کند. او هم چنان کرد و در خانه ای که خریدند، به خاک سپردند.(3).

4 – عده ای در کنار مسجد النبی مدفون بودند. عثمان هنگام توسعه مسجد دستور داد تا جسد آنان را به قبرستان بقیع منتقل کنند.(4).

5 – وقتی که معاویه می خواست چشمه ای را در احد جاری سازد، مسیر آب بر قبر تعدادی از شهدا می گذشت. اعلام کرد تا بستگان آن مدفونین، جنازه ها را از آن جا منتقل کنند. و این بعد از چهل سال از دفن آنها بود و اجساد شهدا همچنان تر و تازه بود.(5).

6 – در سال 647 تابوت تعدادی از خلفای عباسی را از (رصافه) به (ترب) منتقل کردند، چون بیم آن می رفت که قبر آنان را آب فراگرفته و این پس از سالیان دراز از دفن آنان بود.(6).

7 – ابن مقله بغدادی در سال 328 درگذشت و در خانه حاکم مدفون شد. سپس بستگانش از حاکم خواستند که جنازه را به آنان تسلیم کند. قبر را نبش کرد و تحویلشان داد. پسرش ابوالحسین آن را در خانه خود به خاک سپرد، سپس ‍ همسرش دیناریه قبر را کند و جنازه را درآورده، در خانه خودش دفن کرد.(7).

8 – جعفر بن فضل معروف به (ابن حنزابه) که وزیری محدث بود، در سال 371 درگذشت و درقرافه دفن شد. گفتند که او در مدینه خانه ای خریده بود که مقبره خودش باشد. چون جنازه را به مدینه آوردند، بزرگان شهر، چون از او نیکی بسیار دیده بودند، پیکر او را به مکه بردند و طواف دادند و در عرفات وقوفش دادند. سپس به مدینه برگردانده، در مقبره اش به خاک سپردند.(8).

9- محمد بن موسی خوارزمی، فقیه بزرگ حنفی در سال 403 درگذشت و در خانه اش دفن شد، سپس در سال 408 او را به مقبره اش دربازارچه غالب برده، آن جا دفن کردند.(9).

10 – ابوحامد اسفراینی، پیشوای شافعیه، در سال 406 درگذشت و در خانه اش به خاک سپرده شد. دو سال بعد جنازه اش را به مقبره (باب حرب) منتقل کردند.(10).

11 – القادر بالله، خلیفه عباسی را به یک سال پس از دفن در خانه اش در سال 422، تابوتش را به (رصافه) منتقل کردند.(11).

12 – احمد بن محمد سمنانی، قاضی حنفی در سال 466 از دنیا رفت و در خانه اش در بغداد دفن شد. یک ماه بعد جنازه اش را درآورده به مقبره ای در شارع المنصور بردند، از آن جا هم به خیزرانیه منتقل کردند.(12).

13 – ابوعبدالله دامغانی حنفی، قاضی القضات، در سال 478 درگذشت و در خانه اش مدفون شد. سپس او را به مقبره ابوحنیفه منتقل کردند.(13).

14 – امام الحرمین جوینی، فقیه شافعی در سال 478 در نیشابور از دنیا رفت و در خانه اش دفن شد. سالها بعد جنازه را به مقبره ای کنار قبر پدرش برده دفن کردند، در حالیکه حدود چهار صد نفر از شاگردش در شهر می چرخیدند و بر او نوحه سر می دادند.(14).

15 – ابوعبدالله اندلسی، متوفای 488 در مقبره ای کنار بارگاه شیخ ابواسحاق شیرازی دفن شد. سه سال بعد جنازه اش ‍ را به مقبره (باب حرب) برده، کنار قبر (بشر حافی) به خاک سپردند.(15).

16 – علی بن طراد زینبی بغدادی که در سال 538 از دنیا رفت و در خانه ساحلی اش در (باب الراتب) دفن شد. چند سال بعد، بدن او را به مقبره اش در (حربیه) منتقل کردند. هنگام بردن جنازه، واعظان گرد آمدند و تا سحر در خانه اش به موعظه پرداختند، سپس در حالی که جمعی از قاریان و عالمان و شمعهای فراوان پیکرش را همراهی می کردند، بیرون بردند.(16).

17 – محمدبن علی بن ابی منصور، در سال 599 از دنیا رفت و در موصل به خاک سپرده شد. سپس جنازه را به مکه بردند، دورکعبه طواف دادند، شب وقوف عرفات، او را بالای کوه عرفات بردند و تا مدتی که در مکه بودند، روزی چند بار طوافش می دادند، آن گاه به مدینه برده در کاروانسرایی در شرق مسجد النبی به خاک سپردند، آن هم پس از چندین بار طواف دادن بر گرد حرم پیامبر (ص(.(17).

18 – ابوسعید کوکبوری در سال 630 درگذشت. او را به قلعه اربل بردند و دفن کردند. سپس طبق وصیت خودش ‍ جنازه را به مکه منتقل نمودند و در قبه ای در زیر یک کوه دفن کردند. سال بعد حجاج، او را به کوفه برگرداندند و آن جا به خاک سپردند.(18).

19 – سعدالدین تفتازانی در سال 791 درگذشت و در سمرقند به خاک سپرده شد، یک سال بعد جنازه را به سرخس ‍ منتقل کردند.(19).

20 – محمد بن سلیمان جزولی که در سال 870 وفات یافت، پس از 77 سال جنازه اش را، بدون آن که تغییری کرده باشد به جای دیگر بردند.(20).

21 – عبدالرحمان جامی، متوفای 898 در هرات، در آن شهر مدفون شد، اما چون گروه اردبیلیان به خراسان روی آوردند، پسرش جنازه پدر را به ولایت دیگری برد. چون آن گروه به قبر نخستین او آمده و آن را نبش کرده و جسد را نیافتند، چوبهای داخل آن را به آتش کشیدند.(21).

22 – وقتی می خواستند بر قبر ابوحنیفه قبه ای بسازند، در پی زمین سختی بودند که پایه های بنا را بر آن نهند. هفده ذراع که کندند به زمین سفتی رسیدند. در منطقه حفاری شده به استخوانهای مردگانی برخوردند که به خاطر همجواری با قبر ابوحنیفه، آن جا دفن شده بودند. همه استخوانها را جمع کرده و به بقعه دیگری که متعلق به قومی بود بردند و دفن کردند.(22).

و… کسان متعدد دیگری که جنازه هایشان پس از دفن، به جاهای دیگر منتقل شد.(23).

1) )سنن ابن داود(، ج 2 ص 72، صحیح بخاری، ج 2 ص 247.

2) )اسد الغابه(، ج 3 ص 177، (الاصابه(، ج 2 ص 321.

3) )تاریخ الشام(، ابن عساکر، ج 7 ص 87.

4) )عمدة القاری(، عینی، ج 4 ص 63.

5) )صفة الصفوه(، ج 1 ص 147 و 194.

6) )البدایة و النهایه(، ج 13 ص 177.

7) )المنتظم(، ج 6 ص 311.

8) )البدایة و النهایه(، ج 11 ص 329.

9) )تاریخ بغداد(، ج 3 ص 247.

10) همان، ج 4 ص 370.

11) )تاریخ بغداد(، ج 4 ص 38.

12) )المنتظم(، ج 8 ص 287.

13) )المنتظم(، ج 9 ص 24.

14) )وفیات الاعیان(، ابن خلکان، ج 1 ص 313.

15) همان، ج 2 ص 60.

16) )المنتظم(، ج 10 ص 109، 166.

17) )کامل ابن اثیر(، ج 11 ص 124، (وفیات الاعیان(، ج 2 ص 188.

18) )وفیات الاعیان(، ج 2 ص 9.

19) )مفتاح السعاده(، ج 1 ص 77.

20) )نیل الابتهاج(، ص 317.

21) )شذرات الذهب(، ج 7 ص 371.

22) )المنتظم(، ج 8 ص 246.

23) در این قسمت نیز علامه امینی تعداد موارد را به 70 رسانده است که ما به دلیل رعایت اختصار، به ذکر 22 مورد بسنده کردیم. نام برخی از افراد دیگر عبارت است از: جعفر بن منصور، ابن سمعون، محمد بن عمر کوفی، ابوبکر باقلانی، ابن حاجب، القادر بالله، القائم بامر الله، المستنجد بالله، الظاهر بامر الله، المستنصر بالله (از خلفای عباسی(، قدوری بغدادی، عبدالسید ابن صباغ، ابونصر کردی، ابوعلی شامی، ابوعبدالله دامغانی، ابوالحسن صابی، عقیل بن ابی الوفاء، ابوحازم حنبلی، ابویعقوب همدانی، محمد بن محمد خلمی، ابوالحسن درینی، عمر طحان، امیرنجم الدین دوینی، جلال الدین اصفهانی، امیر عز الدین، شیخ حسن عدوی، زین الدین خافی، شیخ محمد جزولی، حسین بن احمد خوارزمی.