بنای بر قبور

مقصود از قبور، قبرهای پیامبران، شهدا، امامان و اولیای الهی است که در دل مؤمنان جایگاه والا دارند. آیا بنای بر این قبور جایز است یا نه؟

این مسأله نیز همچون دو موضوع گذشته، ارتباطی با عقیده اسلامی ندارد تا معیار توحید و شرک باشد، بلکه از مسایل فقهی است و حکم آن یا اباحه، یا کراهت، یا استحباب یا غیر آن است. برای یک مسلمان آگاه، درست نیست که آن را وسیله‏ای برای تکفیر و نسبت شرک دادن قرار دهد. چه بسیار مسایل فقهی که سخن فقیهان درباره آن‏ها متفاوت است و خوشبختانه در این مسأله فقهای مذاهب چهارگانه تسنن و فقهای مذهب شیعه اختلاف ندارند و دلیلشان بر جواز بنای بر قبور آن شخصیت‏ها، سیره عملی مسلمانان از زمان پیامبرصلی الله علیه وآله تا امروز است.

الف. مسلمانان پیکر مطهر رسول خداصلی الله علیه وآله را در همان اتاق سقف دار خودش دفن کردند و نسبت به آن بقعه شریف هم عنایت ویژه‏ای داشتند که در کتاب‏های تاریخ مدینه به ویژه در کتاب «وفاء الوفاء» سهمودی آمده است. (1).

بنای کنونی روضه نبوی در سال 1270 ه ساخته شده و الحمدللَّه همچنان پابرجاست و به خواست خدا از ویرانی محفوظ خواهد ماند. اگر بنای بر قبور حرام بود، مسلمانان پیکر آن حضرت را در جایی وسیع و بی‏سقف به خاک می‏سپردند.

ب. بنای بر قبور از زمان صحابه تا کنون، سیره رایج میان مسلمانان بوده است. سفرنامه‏ها توصیف قبور موجود در مدینه را که بر روی آن‏ها قبه‏هایی بوده و روی قبرها سنگ نوشته‏هایی حاوی نام‏های آنان بوده یاد می‏کند. برخی از آن‏ها را در اینجا می‏آوریم:

1. مسعودی (متوفای 445 ه) درباره حرم‏ها و قبه‏های بقیع می‏نویسد:

روی قبور آنان در این نقطه از بقیع، سنگی است که بر آن نوشته است:

بسم اللَّه الرحمن الرحیم، ستایش از آن خدای از بین برنده امت‏ها و احیاگر استخوان‏هاست. این قبر فاطمه دختر رسول خداصلی الله علیه وآله است که سرور زنان عالم است و قبر حسن بن علی و علی بن حسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد است. (2).

2. سبط ابن جوزی (متوفای 654 ه) در تذکرة الخواص، ص311 شبیه آن را نوشته است.

3. تلمسانی مدینه منوّره و بقیع را در قرن چهارم توصیف می‏کند و می‏نویسد:

وقتی که از درگاه آن بالا رفتی، سمت راست تو قبر حسن بن علی است که بر روی آن‏نوشته است: این‏قبر حسن بن علی است که کنار مادرش فاطمه‏علیها السلام به خاک سپرده شد. (3).

4. محمد بن محمود بن نجار (متوفای 643 ه) در «اخبار مدینة الرسول» می‏نویسد: در یک قبه بلند بزرگ و قدیمی‏ساز در اول بقیع که دو در دارد و یکی از درها هر روز جهت زیارت آنان گشوده می‏شود. (4).

5. جهانگرد پرآوازه، ابن جبیر (متوفای 614 ه) در سفرنامه خویش در وصف بقیع می‏نویسد: در مقابل قبر مالک، قبر ابراهیم پسر پیامبرصلی الله علیه وآله قرار دارد که روی آن قبه‏ای سفید است و سمت راست آن قبر پسر عمر خطاب و در برابر آن قبر عقیل بن ابی‏طالب و عبداللَّه بن جعفر و در مقابل آن مقبره همسران پیامبر قرار دارد و در آنجا بقعه کوچکی است که مدفن سه تن از فرزندان پیامبرصلی الله علیه وآله است و مقبره عباس بن عبدالمطلب، حسن بن علی‏علیه السلام که بارگاه بلندی است قرار گرفته که نزدیک در بقیع است، طرف سر امام حسن نزدیک پای عباس است و قبر این دو از سطح زمین بالاتر و پوشیده از سنگ‏های زیبا و چسبیده و میخکوبی شده و خوش منظره است. قبر ابراهیم پسر پیامبر نیز همین گونه است. نزدیک این قبه عباسی، اتاقی است منسوب به فاطمه دختر پیامبر که به «بیت الأحزان» معروف است… و در آخر بقیع، قبر عثمان ذوالنورین است که قبه کوچک و مختصری بر روی آن است و نزدیک آن قبر فاطمه بنت اسد مادر علی بن ابی‏طالب قرار دارد. (5).

6. بلاذری روایت می‏کند: چون زینب دختر جحش در سال بیست درگذشت. عمر بر او نماز خواند. دفن او در یک روز تابستانی بود، عمر خیمه‏ای بر روی قبر او برپا کرد. (6) بر پا کردن آن خیمه، برای آسان سازی کار دفن نبود، بلکه تسهیلی برای خانواده او بود تا در سایه آن خیمه بنشینند و برای او قرآن و دعا بخوانند.

7. سمهودی (متوفای 911ه) در وصف بقیع گوید: در بقیع، بقعه‏هایی ساخته شده است، از جمله بقعه‏ای منسوب به عقیل بن ابی طالب و همسران پیامبر که در بردارنده قبر عباس و حسن بن علی… است و برروی قبر آنان قبه با شکوهی است. ابن نجّار گوید:… آن بقعه، بسیار بزرگ و بلند و قدیمی است، دو در دارد که یکی هر روز گشوده می‏شود. مطری گوید: آن را خلیفه «ناصر احمد بن مستضیئی» ساخته است. و قبر عباس و حسن بن علی از زمین بالاتر و بزرگ و پوشیده از سنگ‏هایی است به رنگ زرد که به بهترین شکل، چسبانده و میخ کاری شده و نمایی بس نیکو دارد. (7).

جهانگردان دیگری نیز که مدینه منوره را زیارت کرده‏اند، آن مزارها و بقعه‏ها و قبه‏های بلند را توصیف کرده و با نگاه رضایت و محبت به آنها نگریسته‏اند، نه نگاه خشم و ناراحتی.

چنین اتفاق نظر و اجماع از سوی علمای اسلام در طول قرن‏ها، قوی‏ترین گواه بر جواز بنا بر روی قبور شخصیت‏های اسلامی است که در دل‏ها جایگاه و منزلتی دارند. و چه نیکو سروده است مرحوم سید محسن امین:

قرن‏ها گذشت و این قبه‏ها استوار و برپا بود و مردم یا سازنده یا بازسازنده آنها بودند. در هر دوره، اهل حلّ و عقد، هرگز چنین بناسازی بر قبور را نفی و انکار نکردند. ما نیز به سیره مستمر مسلمانان در هر عصر، استدلال و اقتدا می‏کنیم. (8).

1) وفاء الوفا بأخبار دار المصطفی: ج2، ص458 فصل 9.

2) مروج الذّهب: ج2، ص288.

3) مجلة العرب، شماره 6 – 5، مورّخه 1393ه.

4) اخبار مدینة الرسول، به کوشش صالح محمد جمال، مکه مکرمه، سال 1366ه.

5) رحلة ابن جبیر، چاپ بیروت، ابن جبیر مدینه منوره را در سال 578 ه دیدار کرده است.

6) أنساب الأشراف: ج1، ص436.

7) وفاء الوفا: ج3، ص929 – 916.

8) مضتِ القرون و ذی القباب مُشیّدهوالناس بین مؤسّسٍ و مجدّدٍ…(کشف الارتیاب: ص395(.