گاهی به حدیث معروفی تمسّک میشود که میگوید: مرده با گریه بستگانش بر او، مورد عذاب قرار میگیرد و با این دستاویز جلوی گریستن را که خواسته فطری انسان است میگیرند. ولی اینان، مفهوم حدیث را درست درنیافتهاند که باید آن را بررسی کرد.
در صحیح مسلم آمده است: نزد عایشه، این سخن فرزند عمر نقل شد که «مرده با گریه بستگانش عذاب میشود«. عایشه گفت: خدا او را رحمت کند، سخنی را شنیده ولی آن را به درستی درنیافته است، جنازه یک یهودی را از کنار پیامبر خداصلی الله علیه وآله عبور دادند، در حالی که بر او میگریستند. پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: شما بر او گریه میکنید، در حالی که او عذاب میشود. (1).
در سننابیداود هماز عروه، از عبداللَّه بن عمر نقل شده است: پیامبر خداصلی الله علیه وآله فرمود: مرده با گریه بستگانش بر او، عذاب میشود. این را برای عایشه نقل کردند. عایشه با اشاره به سخن فرزند عمر، گفت: پیامبرصلی الله علیه وآله بر قبر یک یهودی عبور کرد و فرمود: صاحب این قبر عذاب میشود، در حالی که بستگانش بر او گریه میکنند. سپس این آیه را خواند:
»وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری» (2) «هیچ بار برداری، باردیگری را به دوش نمیکشد.«
شافعی گوید: آنچه را عایشه از رسول خداصلی الله علیه وآله روایت کرده است، به دلالت قرآن و سنت درست به نظر میرسد. اگر از دلیل قرآنی آن بپرسند، باید گفت: آیاتی همچون «وَلا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری» و»وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی» (3) و «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ» (4) و آیه «لِتُجْزی کُلُّ نَفْسٍ بِما تَسْعی» (5) بر آن دلالت میکند. و اگر از دلیل حدیثی آن بپرسند، گفته میشود: پیامبرخداصلی الله علیه وآله به مردی فرمود: آیا این پسر توست؟ گفت: آری. فرمود: نه تو به جرم او مؤاخذه میشوی و نه او به جرم تو مورد مؤاخذه قرار میگیرد. پیامبر هم همان را اعلام کرد که خدا فرموده است، یعنی اینکه جرم هرکسی علیه خود اوست، و کار او برای خود اوست، نه به سود یا زیان دیگری. (6).
مسلم از ابن عباس نقل میکند که پیامبر خداصلی الله علیه وآله فرمود: مرده با گریه بستگانش بر او، عذاب میشود، ابن عباس گفت: چون عمر درگذشت، این حدیث را بر عایشه نقل کردم. گفت: خدا عمر را رحمت کند. نه به خدا قسم پیامبر خداصلی الله علیه وآله نفرمود که خداوند، با گریه کسی مؤمنی را عذاب میکند، بلکه فرمود: خداوند، عذاب کافر را با گریه بستگانش بر او میافزاید.
گوید: عایشه افزود: از قرآن این آیه کافی است که: «وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری» (7).
آنچه را که مسلم از هشام بن عروه نقل کرده است درست است، نه آنچه از ابن عباس نقل کرده است، چون عذاب کردن کافر به سبب گریه بستگانش بر او، نیز مخالف قرآن کریم است.
1) صحیح مسلم: ج3، ص44 (باب عذاب مرده با گریه بستگان(.
2) سنن ابی داود: ج3، ص194 شماره 3129.
3) نجم: 39. «بار هرکسی به دوش خود اوست و برای انسان جز آنچه تلاش میکند نیست.«.
4) زلزال: 8 – 7. «هر کس به سنگینی ذرهای کار نیک کند، آن را میبیند و هر کس همسنگ ذرهای بدی کند، آن را میبیند.«.
5) طه: 15. «تا هر کس به آنچه تلاش میکند پاداش داده میشود.«.
6) حاشیه کتاب «الام» شافعی: ج7، ص267.
7) صحیح مسلم: ج3، ص43، (باب عذاب مرده با گریه بستگان…(.
