یعنی هر فعل و حرکت و هر اثری که در جهان هستی است همه از اراده و مشیت خدا سرچشمه میگیرد: الله خالق کل شیء و هو علی کل شیء وکیل، خداوند آفریننده همه چیز، و حافظ و ناظر بر همه اشیاست«. (1).
له مقالید السموات و الارض، کلیدهای آسمانها و زمین از آن اوست (و در دست قدرت او می‌باشد(«. (2) آری «لا مؤثر فی الوجود الا الله، هیچ مؤثری در جهان هستی، جز ذات پاک خداوند وجود ندارد«.
ولی این سخن به آن معنی نیست که ما در اعمال خود مجبوریم، بلکه به عکس ما در اراده و تصمیم گیریهای خود آزاد هستیم انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا، ما او (انسان) را هدایت کردیم (و راه را به او نشان دادیم) خواه شاکر باشد (و بپذیرد) یا کفران کند (و سر باز زند(. (3).
و ان لیس للانسان الا ما سعی، و برای انسان بهرهای جز سعی و کوشش او نیست«. (4).
این آیات قرآنی با صراحت نشان میدهد که انسان دارای آزادی اراده است، ولی چون آزادی اراده و قدرت بر انجام کارها را خداوند به ما داده است، اعمال ما مستند به اوست بی آنکه از مسؤولیت ما در برابر کارهایمان بکاهد- دقت کنید.
آری او اراده کرده است که ما اعمال خود را با آزادی انجام دهیم تا از این طریق ما را آزمایش کند و در طریق تکامل پیش ببرد، چرا که تنها با آزادی اراده و پیمودن راه اطاعت خدا با اختیار، تکامل انسانها صورت میگیرد، زیرا اعمال جبری و خارج از اختیار نه دلیل خوبی کسی است و نه نشانه بدی او!
اصولا اگر ما در اعمالمان مجبور بودیم، نه بعثت انبیاء و نازل شدن کتب آسمانی مفهوم داشت، و نه تکالیف دینی و تعلیم و تربیت، همچنین پاداش و کیفر الهی نیز نامفهوم و خالی از محتوا میشد. این همان چیزی است که ما از مکتب ائمه اهل بیت- علیهم السلام- نیز آموختهایم که به ما فرمودهاند: نه جبر مطلق صحیح است و نه تفویض و واگذاری مطلق، بلکه چیزی در میان این دو است: «لا جبر و لا تفویض و لکن امر بین امرین«. (5).
1) سوره زمر، آیه 62.
2) سوره شوری، آیه 12.
3) سوره انسان، آیه 3.
4) سوره نجم، آیه 39.
5) اصول کافی، جلد اول، صفحه 160 (باب الجبر و القدر و الامر بین الامرین(.
