قرآن خبر میدهد که ممکن است پس از رحلت پیامبر خداصلی الله علیه وآله گروهی از صحابه مرتد شوند. در جنگ اُحد که عدهای از مسلمانان کشته شدند و عدهای گریختند، به نقل ابن کثیر شیطان ندا در داد: «محمد کشته شد«. این سخن در دل عدهای اثر گذاشت و پنداشتند که پیامبرصلی الله علیه وآله کشته شده است، سست شدند و از جنگ دست کشیدند. مردی از مهاجران بر مردی از انصار گذشت که به خون خود آغشته بود. به او گفت: فلانی، میدانی پیامبرصلی الله علیه وآله کشته شد؟ گفت: اگر هم محمد کشته شده، پیام خود را ابلاغ کرده است، شما از دینتان دفاع کنید. خداوند این آیه را نازل فرمود:
»وَما مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ…«؛ (1).
»محمد جز فرستاده نیست، همچون فرستادگان پیشین. آیا اگر بمیرد یا کشته شود، به عقب و جاهلیت بر میگردید؟«
ابن قیم جوزیه گوید: واقعه اُحد مقدمه و هشداری برای پیامبر خداصلی الله علیه وآله بود و مردم را خبر داد و توبیخ کرد که اگر پیامبرصلی الله علیه وآله بمیرد یا کشته شود، از دین بر میگردند. (2) ظاهر ارتداد، اعم است از ارتداد و برگشتن از دین آن گونه که برخی منافقان آشکارا میگفتند و ارتداد از عمل و جهاد و مبارزه با دشمنان و یاری حق و فراموش کردن سفارش پیامبر خداصلی الله علیه وآله.
این آیه خبر میدهد که بازگشت از دین پس از رحلت پیامبرصلی الله علیه وآله، امکان دارد. پس آیا میتوان کسانی را که چنین احتمالی در باره آنان میرود، به عدالت کامل که هممرز با عصمت است توصیف کرد؟ از این روست که آنان راضی نمیشوند آراء و سخنان صحابه نقد شود!
1) تفسیر ابن کثیر: ج1، ص409 (آل عمران: 144(.
2) زاد المعاد: ص253.
