از منابع مهمی که جزء میراثهای مهم شیعه محسوب میشود، نهج البلاغه است که مرحوم شریف رضی حدود یک هزار سال قبل از کلمات علی (ع) در سه بخش خطبهها، نامهها و کلمات قصار تنظیم کرده است، و به قدری محتوای آن بالا و الفاظ زیباست که هر کس پیرو هر مکتب و آیینی باشد این کتاب را مطالعه کند، تحت تاثیر محتوای عالی آن قرار میگیرد، و ای کاش نه تنها مسلمانان که غیر مسلمانان نیز با آن آشنا میشدند، تا به معارف بلند اسلام در توحید و مبدا و معاد و مسائل سیاسی و اخلاقی و اجتماعی آشنا شوند.
یکی دیگر از این میراثهای بزرگ، کتاب صحیفه سجادیه است که مجموعهای است از بهترین و فصیحترین و زیباترین دعاها، با محتوای بسیار بلند و بالا و عمیق که در واقع کار همان خطبههای نهج البلاغه را از طریق دیگری میکند و جمله به جمله آن درس تازهای به انسان میآموزد، و به راستی طرز نیایش و مناجات با خداوند را به هر انسانی میآموزد، و روح و جان آدمی را نور و صفا میبخشد.
این مجموعه چنان که از نامش پیداست از دعاهای چهارمین پیشوای مکتب شیعه، امام علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب، مشهور به «سجاد» (ع) است و ما هر وقتبخواهیم روح دعا و نیایش و توجه بیشتر به درگاه خداوند و عشق به ذات پاکش در ما پیدا شود به سراغ این دعاها میرویم و همچون گیاهان نو رس که از ابر پر برکت بهاری سیراب میشوند از آن سیراب میگردیم.
بیشترین احادیث شیعه که بالغ بر دهها هزار حدیث میشود از پنجمین و ششمین امام، یعنی محمد بن علی الباقر، و جعفر بن محمد الصادق- علیهما السلام- نقل شده، و قسمت مهمی نیز از هشتمین امام، علی بن موسی الرضا (ع) است، و این به خاطر آن است که این سه بزرگوار در شرایطی از زمان و مکان بودند که فشار دشمنان و حکام بنی امیه و بنی عباس بر آنها کمتر بود، به همین دلیل توانستند احادیث زیادی که از رسول خدا (ص) به وسیله پدران و اجدادشان به آنها رسیده بود، در تمام ابواب معارف و احکام فقه اسلام از خود به یادگار بگذارند و این که مذهب شیعه را مذهب جعفری میگویند به خاطر همین است که بیشترین روایات آنها از امام ششم جعفر بن محمد الصادق (ع) نقل شده است که در دورانی میزیسته که بنی امیه رو به ضعف میرفتند و بنی عباس نیز قدرت کافی برای فشار بر مردم پیدا نکرده بودند، و در کتب ما معروف است که آن حضرت چهار هزار شاگرد در حدیث و معارف و فقه تربیت کرد.
ابو حنیفه امام و پیشوای معروف حنفیه در سخن کوتاهی در توصیف امام جعفر بن محمد الصادق (ع) میگوید: «ما رایت افقه من جعفر بن محمد، من فقیهتر از جعفر بن محمد (ع) ندیدم!» (1).
مالک بن انس پیشوای دیگر فقه اهل سنت در یکی از سخنان خود چنین میگوید: «من مدتی نزد جعفر بن محمد (ع) رفت و آمد داشتم، او را همواره در یکی از سه حالت دیدم، یا نماز میخواند یا روزه میگرفت، یا مشغول تلاوت قرآن بود، و به اعتقاد من مردی با فضیلتتر از جعفر بن محمد الصادق از نظر علم و عبادت کسی ندیده و نشنیده است!» (2) و چون بنا بر نهایت اختصار و فشردگی مطالب است، از سخنان سایر علمای اسلام درباره امامان اهل بیت- علیهم السلام- چشم پوشی میکنیم.
1) تذکرة الحفاظ ذهبی، جلد 1، صفحه 166.
2) تهذیب التهذیب، جلد 2، صفحه 104 (مطابق نقل اسد حیدر در کتاب الامام الصادق، جلد 1، صفحه 53(.
