پیدایش و گسترش بدعت در جامعه، عواملی دارد که مهمترین آنها هواپرستی است. بررسی تاریخچه مدعیان دروغین پیامبری ثابت میکند که هوای نفس و شهرت طلبی نقش مهمّی در پیدایش این تفکر در سطح حیات داشته است و بدعتگذار هر چند مدعی نبوت نیست، لیکن کار او شعبهای از ادعای نبوت است. در روایات هم اشارات و تصریحاتی به این نکته دیده میشود.
امیرمؤمنانعلیه السلام در خطبهای خطاب به مردم فرمود:
»ای مردم! آغاز پیدایش فتنهها، هوای نفسی است که پیروی میشود و احکامی است که بدعتگذاری میگردد و در آن با قرآن مخالفت میشود، کسانی هم در آن مورد از بدعتگذاران حمایت میکنند…«. (1).
شهرت طلبی در زندگی انسان نقش مهمی دارد، اگر این غریزه سر بر آورد، انسان را به ادعای مقامها و منصبهای ویژه پیامبران وا میدارد. شاید برخی از مذاهب رایج در میان مسلمانان در قرنهای نخستین از همین غریزه سرچشمه گرفته باشد.
به نقل ابن ابیالحدید، امیرمؤمنانعلیه السلام بر کشتههای خوارج گذر کرد و فرمود:
»بدا به حال شما! آنان که فریبتان دادند به شما زیان رساندند.«
پرسیدند: چه کسانی آنان را فریفتند؟ فرمود:
»شیطانِ گمراهگر و نفس اماره آنان را با آرزوها فریب دادند و میدان گناهان را به رویشان گشودند و به آنان وعده غلبه دادند ولی در آتش افکندند.» (2).
آری، برتری طلبی نسبت به زیردستان، تعصّب ناپسند و تسلیم بودن نسبت به غیرمعصوم، عوامل سهگانه مهم در پیدایش و گسترش بدعت و امور غیردینیاند. (3).
1) کافی: ج1، ص54، حدیث 1.
2) شرح نهج البلاغه، ابن ابیالحدید: ج 19، ص 235.
3) ر.ک: «البدعه» از نویسنده، ص 65 – 60.
