توحید در آفرینندگی، مورد اتفاق میان بیشتر مشرکان بود و اختلاف آنان با موحدّان در توحید ربوبی بود. مشرکان زمان حضرت ابراهیمعلیه السلام به یگانگی خالق هستی عقیده داشتند، جز اینکه به خطا معتقد بودند ستارهها ارباب وسر رشته داران این عالمند. آنگونه که از قرآن کریم بر میآید، مناظره حضرت ابراهیمعلیه السلام با آنان نیز بر همین موضوع، یعنی ربوبیت اجرام آسمانی (ماه و خورشید و ستارگان) متمرکز بود. (1).
در زمان حضرت یوسفعلیه السلام نیز که پس از دوران ابراهیم خلیلعلیه السلام میزیست چنین بود، شرک آنان در مسأله ربوبیت بود. آنان میپنداشتند خداوند پس از آفریدن هستی، کار تدبیر واداره جهان را به دیگران واگذاشته است. از این رو حضرت یوسفعلیه السلام در هدایت آن بر موضوع توحید در ربوبیت تأکید داشت که گفت:
»أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ«. (2).
»آیا پروردگارهای پراکنده بهتر است، یا خدای یکتای غالب و قدرتمند؟«
دلیل توحید ربوبی این است که تدبیر عالم هستی در مورد انسان و جهان، جدا از مسأله آفرینش نیست و تدبیر، چیزی جز همان آفرینش نیست. وقتی آفریدگار هستی و انسان یکی است، پس مدبّر آنها هم یکی خواهد بود، چرا که پیوند کامل میان تدبیر و آفرینش جهان روشن است، به همین جهت، خداوند وقتی خود را به عنوان آفریدگار همه چیز توصیف میکند، در همان وقت، خود را مدبّر آنها هم میداند و میفرماید:
»اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّی یُدَبِّرُ اْلأَمْرَ یُفَصِّلُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ بِلِقاءِ رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ» (3).
»خداوند همان کسی است که آسمانها را بدون ستونهایی که ببینید، بر افراشت، سپس بر عرش استیلا یافت و خورشید و ماه را مسخّر ساخت، که هر کدام تا زمان معیّنی حرکت دارند. کار را او تدبیر میکند، آیات را برای شما تشریح میکند، باشد که به لقای پروردگارتان یقین کنید.«
1) ر.ک: سوره انعام، آیات 78 – 76.
2) یوسف: 39.
3) رعد: 2.
