زیارت قبور پیامبران و اولیا، آثار تربیتی و اخلاقی مهمی دارد، چرا که دیدار گورستانهایی که در بردارنده شمار بسیاری از افرادی است که در این دنیا زیسته، سپس به سرای آخرت کوچیدهاند، جلوی طمع و حرص بر دنیا را میگیرد و چه بسا رفتار انسان را عوض میکند، در نتیجه ظلم و زشتی را رها کرده به خدا و آخرت روی میآورد. از این رو پیامبر اعظمصلی الله علیه وآله میفرماید: «زُوروا القبورَ فانّها تُذَکِّرکُم بالآخرة«، (1) قبرها را زیارت کنید، چون شما را به یاد آخرت میاندازد.
البته از برخی روایات بر میآید که روزی پیامبرصلی الله علیه وآله از دیدار قبرها نهیکرد، سپس اجازه داد و شاید آن نهی، ملاک دیگری داشته و آن این که بیشتر مردگان آن روز، از مشرکان بودند و پیامبر خدا هم از زیارت آنان نهی کرد، و چون مسلمانان زیاد شدند، به اذن خداوند آن را اجازه داد و فرمود: پیشتر شما را از زیارت قبور نهی کرده بودم، پس اینک آنها را زیارت کنید، چون شما را نسبت به دنیا بیرغبت میکند و یادآور آخرت است. (2).
عایشه گوید: پیامبر خداصلی الله علیه وآله اجازه داد که قبرها زیارت شود. و گوید: پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: پروردگارم به من فرمان داد تا به بقیع بروم و برمردگان آن دیار استغفار کنم. گفتم: یا رسول اللَّه هنگام زیارت بقیع چه بگویم؟ فرمود بگو:
»السلام علی اهل الدّیار مِن المؤمنین و المؤمناتِ، یَرحم اللَّهُ المُستَقدمین منّا والمستأخرینَ، اِنّا انْ شاء اللَّهُ بِکم لاحِقون» (3).
در کتب حدیثی اهل سنّت، صورت زیارت نامههایی که پیامبرصلی الله علیه وآله آن را هنگام زیارت بقیع گفته، آمده است. مؤلف کتاب «الفقه علی المذاهب الاربعه» گوید:
زیارت قبور برای پندگیری و یاد آخرت مستحب است و روز جمعه مؤکد است. سزاوار است که زائر، به دعا و نیایش مشغول باشد، از مردگان عبرت بگیرد و برای مرده قرآن بخواند، که طبق قول صحیحتر، این [خواندن قرآن] برای مرده سودمند است و هنگام دیدن قبور بگوید:
»السّلام علیکم دار قومٍ مؤمنین و انّا ان شاء اللَّه بکم لاحقون«
و در این زیارت فرقی نیست که گورستانها نزدیک باشد یا دور، (4) بلکه سفر برای دیدار قبور مردگان، به ویژه مزار صالحان مستحب است.
اینها سخنان فقهای مذاهب چهارگانه پیرامون زیارت قبور است. (5).
1) شفاء السّقام: ص107.
2) سنن ابن ماجه: ج1، ص117.
3) صحیح مسلم: ج2، ص64: سلام بر مردان وزنان مؤمن اهل این دیار. رحمت خدا بر ما و چه آنان که پیشتر رفتند، چه آنان که از پی میآیند، ما به خواست خدابه شما خواهیم پیوست.
4) مگر حنبلیها که میگویند اگر قبور دورباشد، زیارت آنها مباح است، نه مستحب.
5) الفقه علی المذاهب الاربعه: ج1، ص540.
