عظمت قرآن و اهمیتی که پیامبر خداصلی الله علیه وآله و مسلمانان از جهات مختلف برای آن قائل بودند، به روشنی نشان میدهد که روایاتی که میگوید قرآن پس از رحلت پیامبرصلی الله علیه وآله گردآوری شده، نادرست است. اضافه بر این که قرآن، بزرگترین چیز نزد مسلمانان است و موجودیت و عظمتشان در حفظ و نگهداری آن خلاصه میشود و اساس نبوت را هم قرآن تشکیل میدهد. آیا احتمال میرود که شخصیتی همچون پیامبرصلی الله علیه وآله اهمیتی به گردآوری و نگارش قرآن کریم ندهد؟ یا به کار دیگری بپردازد و از توضیح کیفیت تنظیم سورهها و آیات غافل شود؟ قرآن معجزه جاویدان آن حضرت است و همگان به وسیله آن در طول اعصار و قرون تحدّی میشوند. با توجه به این نکته، بر پیامبر خداصلی الله علیه وآله لازم بوده که برای نگهداری و حفظ قرآن بکوشد، چون ذهن و حافظه انسان هر چه قدر هم قوی باشد، در لا به لای حوادث زندگی نمیتوان بر آنها اعتماد کرد.
قرآن به تدریج بر پیامبر خداصلی الله علیه وآله نازل میشد و آن حضرت گروهی را به نام «کاتبان وحی» معین کرده بود که آن را بنویسند. ابوعبداللَّه زنجانی در کتاب «تاریخ القرآن» در این مورد مینویسد: پیامبرصلی الله علیه وآله، نویسندگانی داشت که وحی را با خطّ معین که نسخ بود مینوشتند و 43 نفر بودند و بیش از همه زید بن ثابت و علی بن ابیطالبعلیه السلام مینوشتند و از روایات بر میآید که آن حضرت به نگارش قرآن اهمیت میداد.
سپس داستان مسلمان شدن عمر بن خطاب را نقل میکند که چگونه در خانه خواهرش سوره حدید (سبّح للَّه) و بخشی از سوره طه را مشاهده کرد. و در پایان میافزاید: همه این احادیث میرساند که مسلمانان به نگارش قرآن اهتمام میورزیدند و همه قرآن در زمان پیامبر خداصلی الله علیه وآله گردآوری شده بود. (1).
بعضی از سورههای قرآن یا بخشی از یک سوره، نزد همه مسلمانان وجود داشت و این در روایات آمده است. از جمله روایت عبادة بن صامت که میگوید: هر مهاجری که میآمد، پیامبر خداصلی الله علیه وآله او را به یکی از مسلمانان میسپرد تا قرآن کریم را به او بیاموزد. در روایت «کلیب» آمده است که: همراه علیعلیه السلام بودم که صدای قرائت قرآن در مسجد بلند شد. علیعلیه السلام فرمود: خوشا به حالشان!
گروهی قرآن را با صدای بلند میخواندند که دستور آمد قرآن را با صدایی آرامتر و آهستهتر بخوانند.
این دو حادثه نشان میدهد که مسلمانان به قرائت قرآن اهمیت میدادند. از این رو چگونه ممکن است گردآوری قرآن تا زمان ابوبکر به تأخیر افتد؟
نتیجه آن که نسبت دادن جمع قرآن کریم به زمان خلفا، توهمی است که با قرآن و سنت و عقل هم مخالف است و نمیتوان جمع قرآن را به ابوبکر نسبت داد. جمع قرآن در زمان عثمان هم به معنای اجتماع مسلمین بر قرائت واحد است. بزرگانی از علمای اهلسنت به این حقیقت اقرار کردهاند، از جمله حارث محاسبی میگوید: مشهور آن است که عثمان قرآن را جمع کرده است و این درست نیست. عثمان مردم را بر قرائت واحد جمع کرد، چون قرائتهای دیگری هم رواج داشت.
اما این که گفته میشود علیعلیه السلام قرآن را پس از رحلت پیامبرصلی الله علیه وآله گردآوری کرد، به معنای نگارش قرآن طبق شأن نزول است و تقدیم منسوخ برناسخ. این را علامه مجلسی در «بحار الأنوار» و صاحب کتاب «تاریخ القرآن» هم میپذیرد. و اگر مسأله جز این باشد، امام علیعلیه السلام چگونه میتواند در چند روز، قرآن را گردآوری کند؟
1) تاریخ القرآن: ص 43، فصل 6.
