از اختصاصات شیعه است که لازم است پس از قرائت فاتحه، «آمین» گفته نشود، برخلاف مذاهب دیگر که آن را سنت میدانند. (1).
شیخ طوسی در «خلاف» گوید: گفتن آمین، نماز را باطل میکند، چه آهسته باشد چه بلند، در آخر حمد باشد یا قبل از آن، از سوی امام باشد یا مأموم در هر حال.
ابوحامد اسفراینی گفته است: اگر امام، پیش از مأمومین حمد را بخواند، برای آنان جایز نیست آمین بگویند و اگر گفتند باید حمد را دوباره بخوانند، برخی از شافعیان نیز بر این عقیدهاند. (2).
دلیل بر اینکه آمین نه جزء نماز است و نه امری مستحب است، روایاتی است که پیشتر آوردیم، و در بحثِ دست روی دست نهادن که کیفیتِ نماز پیامبرصلی الله علیه وآله را بیان میکرد، در تمام آن از این لفظ خالی بود. در روایت ابوحمید ساعدی بود: چون به نماز بایستد، دستانش را تا نزدیک شانهها بالا آورد، تکبیر بگوید، پس از استقرار اعضای بدن، فاتحه بخواند، سپس تکبیر گوید، دستها را تا محاذی شانهها بالا آورد، سپس رکوع کند و کف دستها را بر زانو بنهد. (3).
میبینی که در این روایت اشارهای به آمین گفتن و چیزی که خارج از قرائت است نیست و لفظ قرائت هم حاکی از آن نیست.
و نیز نقل شده که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود:
»چون به نماز ایستادی، رو به قبله بایست، تکبیر بگو، بعد آنچه از قرآن میتوانی بخوان.» (4).
در این هم اشارهای به آمین گفتن نیست و آمین داخل در «آنچه از قرآن همراه توست» نیست.
در حدیث عایشه در مورد وصف نماز پیامبرصلی الله علیه وآله بود: رسول خداصلی الله علیه وآله نماز را با تکبیر و قرائت سوره حمد آغاز میکرد و هنگام رکوع، سر خود را جلو میآورد. (5).
در سایر روایات هم که بیانگر چگونگی نماز پیامبرصلی الله علیه وآله بود، هیچ اشارهای به آمین نبود.
کسی که آمین را جایز میداند، استدلال میکند که آمین نسبت به دعای قبلی است «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ«.
چند نکته گفتنی است:
اول: دعا یک امر قصدی است، کسی که سوره فاتحه میخواند، به قصد تلاوت قرآن میخواند نه به قصد دعا. و مردم مأمورند این سوره را بخوانند، چون حدیث است که هیچ نمازی جز با فاتحة الکتاب درست نیست.
دوم: بر فرض که آمین نسبت به دعای قبلی باشد، ولی بسیاری از نمازگزاران به خصوص غیرعربها هرگز به ذهنشان نمیرسد که در آیات سوره فاتحه دعایی است که به آن آمین بگویند.
سوم: بر فرض که آمین نسبت به دعای قبلی باشد، ولی واجب است تفصیل دهیم (مثل سخن ابوحامد اسفرایینی) میان آنجا که اگر امام جماعت، زودتر از مأمومین حمد را بخواند جایز نیست و مثل آنجا که پس از آنکه امام از «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ» گذشت، مأمومی وارد نماز شود.
این بر این اساس است که «آمین» را کلام آدمی ندانیم، وگرنه نماز را باطل میکند، از پیامبرصلی الله علیه وآله روایت شده که «در این نماز، هیچ سخنی از کلام آدمیان یا از کلام مردم شایسته نیست«. (6).
همه اینها بررسی طبق قواعد است. لیکن ائمه اهل بیتعلیهم السلام یکی از «ثقلین«اند که از کتاب خدا جدا نیستند و آنان گفتن آمین را حرام و مبطل نماز دانستهاند.
محمد حلبی گوید: از امام صادقعلیه السلام پرسیدم: وقتی از خواندن سوره حمد فارغ میشوم، آمین بگویم؟ فرمود: نه. (7).
1) انتصار: ص144.
2) الخلاف: ج1، ص333.
3) سنن بیهقی: ج2، ص102،101،73،72؛ سنن ابیداود: ج1، ص194، حدیث 736،730.
4) بلوغ المرام: 92، شماره 250/2.
5) همان: 99، شماره 257/8.
6) صحیح مسلم: ج1، ص381، شماره 537.
7) وسائل الشیعه: ج4، باب 17 از ابواب قرائت نماز، حدیث 3.
