انتظار فرج در روایات اسلامی

امید و آرزو و دل بستن به آینده بهتر و زندگی مرفّه تر که شامل عنصر خوشبینی نسبت به جریان کلّی نظام طبیعت و سیر تکاملی تاریخ و اطمینان به آینده روشن تر، و طرد عنصر بدبینی نسبت به پایان کار بشر است، در زبان روایات اسلامی «انتظار فرج» خوانده می شود.

اصل انتظار فرج، از یک اصل کلّی اسلامی و آیات کریمه قرآن مجید مایه می گیرد، و آن اصل حرمت یأس و نومیدی از لطف و رحمت خداوند است.

مسلمانان بر اثر نویدهای قرآن کریم و پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) و جانشینان معصوم آن حضرت عقیده دارند که در پایان روزگار، خداوند مردی را از دودمان پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) بر می انگیزاند که به وسیله او «دین اسلام» را آشکار می سازد.

این موعود عزیز، بر اساس صحیح ترین و استوارترین مصادر اسلامی و بشارتهای انبیای الهی، ونویدهای کتب مذهبی اهل ادیان، دوازدهمین جانشین رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و از فرزندان پاک و معصوم علی و زهرا (علیهما السلام) و هم نام و هم کنیه پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) است که در بین مسلمانان به عناوین مختلفی چون: «مهدی«، «قائم«، «منتظر«، «صاحب الامر«، «صاحب الزمان«، «حجّة اللّه«، «بقیّة اللّه» و «خَلَف صالح» شهرت دارد.

اینک به قسمتی از این روایات که ما آنها را به عنوان نمونه در اینجا می آوریم، توجّه فرمایید.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) می فرماید:

»لو لم یبق من الدنیا إلاّ یوم لطوّل اللّه ذلک الیوم حتّی یبعث رجلاً منّی ـ أو

من أهل بیتی ـ یواطیء اسمه اسمی یملأ الأرض قسطاً وعدلاً کما مُلئت ظلماً وجوراً…«.

»اگر از دوام دنیا به جز یک روز بیشتر نمانده باشد، خداوند آن روز را به قدری طولانی می گرداند تا مردی از دودمان من ـ ویا از اهل بیت مرا ـ برانگیزد که هم نام من است… او زمین را پر از عدل و داد می نماید همچنان که پر از ظلم و جور شده است«. (1).

همچنین در حدیث دیگری می فرماید:

»أبشّرکم بالمهدی یملأ الأرض قسطاً وعدلاً کما مُلئت جوراً وظلماً، یرضی عنه ساکن السّماء وساکن الأرض«.

»شما را به حضرت مهدی (علیه السلام) مژده می دهم که او زمین را پر از عدل و داد می کند همان طوری که پر از ظلم و ستم شده است. ساکنان آسمان و زمین از او خشنود می شوند«. (2).

و نیز در یک حدیث دیگر می فرماید:

»لاتنقضی الساعة حتّی یملک الأرض رجلٌ من أهل بیتی، یملأ الأرض عدلاً کما مُلئت جوراً«. (3).

»دنیا به آخر نمی رسد مگر این که مردی از اهل بیت من، تمام جهان را مالک شود؛ او سراسر روی زمین را پر از عدل کند همچنان که پر از ستم شده باشد«.

امیرمؤمنان علی (علیه السلام) می فرماید:

»المهدیّ منّا فی آخر الزمان، لم یکن فی اُمّة من الاُمم مهدی ینتظر غیره«. (4).

»مهدی (علیه السلام) مردی از دودمان ماست که در آخرالزمان ظاهر می شود. در همه عالم شخصی به نام مهدی منتظر که مردم انتظارش را می کشند جز او وجود

ندارد. (او یک تن بیشتر نیست(«.

از این حدیث شریف استفاده می شود که مهدی موعود منتظر (علیه السلام) در سراسر عالم یکی است و از دودمان رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و فاطمه زهرا (علیها السلام) و علی مرتضی (علیه السلام) است که در آخر زمان ظهور می نماید، و هرگز تعددی در آن وجود ندارد، و به قول معروف، «مهدی شخصی است نه نوعی«.

امام حسین (علیه السلام) می فرماید:

»منّا اثنا عشر مهدیّاً، اوّلهم أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب وآخرهم التاسع من ولدی هو الإمام القائم بالحقّ، یحیی اللّه به الأرض بعد موتها، ویظهر به دین الحقّ علی الدین کلّه ولو کره المشرکون«. (5).

»امامان دوازده گانه از ما هستند که اوّل آنها امیرمؤمنان علی (علیه السلام) و آخرینشان نهمین فرزند من امام قائم به حقّ است. خداوند به وسیله او زمین مرده را زنده و آباد گرداند، و دین حقّ را بر همه ادیان پیروز گرداند گرچه مشرکان خوش ندارند«.

امام باقر (علیه السلام) می فرماید:

»إنّ الدنیا لاتذهب حتّی یبعث اللّه عزّوجلّ رجلاً منّا أهل البیت یعملُ بکتاب اللّه، لایری فیکم مُنکراً إلاّ أنکره«. (6).

»دنیا به پایان نمی رسد تا این که خدای تعالی مردی از خاندان مرا برانگیزد که به کتاب خدا (قرآن) عمل کند، و در میان شما کار زشتی را نبیند جز آنکه از آن جلوگیری نماید«.

امام صادق (علیه السلام) می فرماید:

»الخلف الصالح من ولدی وهو المهدی، اسمه محمّد وکنیته أبو القاسم یخرج فی آخر الزمان«. (7).

»خلف صالح از فرزندان من همان مهدی است که نام او «محمّد» و کنیه اش ابوالقاسم است و در آخر زمان ظاهر می شود«.

احمد بن زیاد از امام کاظم (علیه السلام) پرسید:

آیا در میان شما امامان کسی هست که از انظار مردم غایب شود؟

امام (علیه السلام) فرمود:

»آری، او کسی است که شخصاً از دیدگان مردم غایب می شود ولی یادش از دلهای مؤمنان نمی رود؛ او دوازدهمی ما امامان است که خداوند هر مشکلی را برای او آسان می کند و هر سختی و ناهمواری را برای او هموار می نماید. گنجها و معادن زمین را برای او ظاهر می گرداند و هر دور و درازی را برای او نزدیک و کوتاه می کند و هر ستمگر گردن کشی را به وسیله او نابود می سازد و هر شیطان سرکشی را به هلاکت می رساند. او پسر بانوی کنیزان است که ولادتش بر مردم پوشیده می ماند… تا زمانی که خداوند او را ظاهر گرداند و به وسیله او زمین را پر از عدل و داد کند چنان که پر از ظلم و ستم شده باشد«. (8).

آنچه تا بدین جا گفته شد نمونه ای از روایات فراوانی است که در باره آینده تاریخ و انتظار فرج آخرین حجّت خدا از پیشوایان معصوم (علیهم السلام) وارد شده است.

1) کتاب التاج الجامع للاصول، ج 5، ص 343 و بحارالانوار، ج 51، ص 74، ح 27 و بسیاری از کتب حدیث.

2) فصول المهمّه، ص 297 و مسند احمد، ج 3، ص 37، و منابع دیگر حدیث. التاج الجامع للاصول، ج 5، کتاب الفتن و علامات الساعة، ص 343.

3) المهدی الموعود المنتظر، ج 1، ص 94، ح 90، و بحارالانوار، ج 51، ص 78.

4) منتخب الاثر، ص 171، ح 90، دلائل الامامه طبری، ص 256.

5) بحارالانوار، ج 51، ص 133، ح 4، منتخب الاثر، ص 205، ح 4 ؛ کفایة الأثر، ص 232 و کمال الدین صدوق با ترجمه فارسی، ج 1، ص 434، باب 30، ح 3.

6) کافی، ج 8، ص 396، ح 597 ؛ و بشارة الاسلام، ص 246.

7) روزگار رهایی، ج 1، ص 374.

8) بحارالانوار، ج 51، ص 150، ح 2 ؛ و کمال الدین، ج 3، ص 40، ح 7، باب 34.