ما معتقدیم: در میان این جهان و سرای آخرت، جهان سومی به نام «برزخ» است که ارواح همه انسانها پس از مرگ تا روز قیامت در آن قرار میگیرند.
»و من ورائهم برزخ الی یوم یبعثون، و پشتسر آنها (پس از مرگ) برزخی است تا روز قیامت«. (1).
البته از جزئیات آن جهان نیز آگاهی زیادی نداریم و نمیتوانیم داشته باشیم، این قدر میدانیم که ارواح نیکان و صالحانی که در درجات بالا قرار دارند (مانند ارواح شهدا) در آن جهان، متنعم به نعمتهای فراوانی هستند: «و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون، هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند مردگانند، بلکه آنها زندهاند و در پیشگاه پروردگارشان متنعمند«. (2).
و نیز ارواح ظالمان و طاغوتها و حامیان آنها در آن جهان معذبند، همان گونه که قرآن درباره فرعون و آل فرعون میگوید: «النار یعرضون علیها غدوا و عشیا و یوم تقوم الساعة ادخلوا آل فرعون اشد العذاب، عذاب آنها (در برزخ) آتش (دوزخ) است که هر صبح و شام بر آن عرضه میشوند، و روزی که قیامت بر پا شود (میفرماید) آل فرعون را داخل سختترین عذابها کنید!» (3).
ولی گروه سومی که گناهان کمتری دارند نه جزء این دستهاند و نه جزء آن دسته، و مشمول هیچ کدام از عذاب و کیفر نیستند، گویی در جهان برزخ در حالتی شبیه به خواب فرو میروند و در رستاخیز بیدار میشوند! «و یوم تقوم الساعة یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعة… و قال الذین اوتوا العلم و الایمان لقد لبثتم فی کتاب الله الی یوم البعث فهذا یوم البعث و لکنکم کنتم لا تعلمون، و روزی که قیامت بر پا شود گنهکاران قسم یاد میکنند که جز ساعتی در عالم برزخ درنگ نکردند… اما کسانی که علم و ایمان به آنها داده شده (خطاب به مجرمان) میگویند: شما به فرمان خدا تا روز قیامت (در عالم برزخ) قرار داشتید، و اکنون روز رستاخیز است ولی شما نمیدانستید!» (4).
در روایات اسلامی نیز از پیغمبر اکرم (ص) آمده است که فرمود: «القبر روضة من ریاض الجنة او حفرة من حفر النیران، قبر یا باغی است از باغهای بهشت، یا حفرهای از حفرههای دوزخ«. (5).
1) سوره مؤمنون، آیه 100.
2) سوره آل عمران، آیه 169.
3) سوره مؤمن، آیه 46.
4) سوره روم، آیه 56.
5) صحیح ترمذی، جلد 4، کتاب صفة القیامة، باب 26، حدیث 2460، در منابع شیعه این حدیث گاه از امیر مؤمنان علی (ع) و گاه از امام علی بن الحسین (ع) نقل شده است (بحار الانوار، جلد 6، صفحه 214 و 218(.
